1848-1884. 1 BATALION JEGRÓW W BRANIEWIE

Braniewo stało się miastem garnizonowym od 1772 roku po przyłączeniu do Prus. Od tamtej pory stacjonowały w mieście jednostki pruskie, niemieckie, a od 1945 roku na stałe stacjonuje wojsko polskie. Obecnie jesteśmy bardzo związani z 9 Braniewską Brygadą Kawalerii Pancernej, ale w latach 1848-1884 miasto było równie silnie związane z elitarną jednostką strzelców, mianowicie z wschodniopruskim 1 batalionem jegrów, który wyróżnił się w wojnach Prus z Austrią i Francją.

Jegrzy (po niemiecku Jäger – strzelec, myśliwy), a w zasadzie strzelcy wyborowi - były to specjalne jednostki piechoty w sile samodzielnych kompanii a później batalionów, które składały się z żołnierzy naturalnie przyzwyczajonych do broni palnej i celnego strzelania, rekrutowanych spośród myśliwych, leśników, itp. Oddziały charakteryzowały się silnym esprit de corps, a myśliwskie zwyczaje, indywidualne umiejętności - zamiast pruskiego drylu i sztywnej musztry - odróżniały ich od zwykłej piechoty.

W związku z trwającą od marca 1848 r. w całych Niemczech - tzw. Wiosną Ludów i w obawie o sytuację do Braniewa przybywa wydzielony oddział kętrzyńskich jegrów w sile 40 żołnierzy, którzy mieli zapobiec ewentualnym rozruchom. Wkrótce jednostka 1. Jäger-Abteilung (1 Oddział Jegrów), została oficjalnie przeniesiona z Kętrzyna do Braniewa. Wkraczający w dniu 25.09.1848 r. do Braniewa oddział jegrów był uroczyście witany, a charakterystyczne zielone mundury z czerwonymi elementami przy kołnierzykach i rękawach na wiele lat miały związać się z miastem i mieszkańcami. Kadra oficerska batalionu szybko została zaproszona do grona śmietanki towarzyskiej miasta, a współpraca wojskowych i cywilów układała się harmonijnie. Od 21.11.1848 r. oddział otrzymuje nazwę 1. Jäger-Bataillon tj. 1 Batalion Jegrów.

Była to jednostka mająca tradycje sięgające roku 1744 r. Jegrzy wyróżnili się w walkach podczas wojny francusko-pruskiej 1806-1807, wojny z Rosją 1812 i tzw. wojny wyzwoleńczej przeciw Francji w latach 1813-1814. Od 1848 r. jednostka wkomponowała się w egzystencję Braniewa uczestnicząc w życiu mieszkańców i występując podczas świąt państwowych na organizowanych defiladach. Batalion kwaterował w wynajętych domach, a przy obecnym Placu Wolności wykorzystywał istniejący od końca XVIII w. plac ćwiczeń.

W 1866 r. kończy się „sielankowe” życie garnizonowe, gdyż wybucha wojna pomiędzy Prusami i Austrią od dawna rywalizujących o przewodnictwo w tzw. Związku Niemieckim. 1 batalion jegrów uczestniczy w bitwie pod Trautenau w dniu 27.06.1866r., w decydującej walnej bitwie tej wojny pod Sadową (Königgrätz) w dniu 3.07.1866r. oraz w bitwie pod Tobitschau w dniu 15.07.1866r. W walkach podczas wojny prusko-austriackiej z 1 Wschodniopruskiego Batalionu Jegrów poległo 13 żołnierzy, 3 zaginęło, 68 zostało rannych, z których 13 zmarło od ran w szpitalach, z kolei 1 żołnierz zmarł na gruźlicę. Na pamiątkę żołnierzy poległych i rannych w wojnie 1866r. w braniewskim Lesie Miejskim, najpopularniejszym miejscu wycieczek mieszkańców, wystawiono obelisk – pomnik mający przypominać o tym okresie historii.

Bogate doświadczenie bojowe batalionu okazało się wkrótce przydatne na kolejnej wojnie, mianowicie wojnie francusko-pruskiej 1870-1871. Batalion uczestniczy w kilkunastu bitwach i potyczkach. Szczególnie krwawa była przegrana przez Prusy bitwa pod Colombey stoczona w dniu 14.08.1870 r., w której zginęło aż 83 żołnierzy 1 batalionu jegrów. Bitwa, w której w jednym z epizodów odznaczył się braniewski batalion, zakończyła się taktycznym zwycięstwem Francuzów, ale bez żadnej korzyści strategicznej. Ciężkie były też walki podczas żmudnego oblężenia Metztoczonedeszczową jesienią1870r. Braniewo nie zapomniało o swoich żołnierzach, którzy byli szczególnie wdzięczni za 2 wagony podarków zebranych z datków mieszkańców i wysłanych z ogromnym trudem przez radę miasta na front. Wojna zakończyła się w dniu 10.05.1871r. klęską Francji i powstaniem Cesarstwa Niemieckiego. W czasie wojny francusko-pruskiej 1 batalion stracił łącznie 94 zabitych, w tym 4 oficerów, 1 chorążego, 6 podoficerów i 83 strzelców. Ciekawostką jest, że podczas wojny w pruskich szpitalach polowych zatrudniona była grupa braniewskich sióstr katarzynek. Na cześć braniewskich jegrów w czwartą rocznicę bitwy pod Colombey w dniu 14.08.1874 r. w Braniewie na środku Marktplatz (obecnie Pl. Piłsudskiego) odsłonięto pomnik z nazwiskami poległych żołnierzy batalionu. Mieszkańcy dawali tym samym wyraz nadzwyczajnej sympatii i przywiązania dla swoich żołnierzy.

W 1884 r. po 36 latach wspaniałej symbiozy z mieszkańcami Braniewa jegrzy muszą opuścić miasto i ich strzelnicę w Lesie Miejskim. Miało to związek z ogólnym w Prusach Wschodnich przenoszeniem jednostek wojskowych w pobliże granicy rosyjskiej. Z dniem 1.04.1884 r. batalion zostaje przeniesiony do Olsztyna, a pozostał po nim gotycki pomnik w centrum Braniewa i dwa obeliski w Lesie Miejskim. Jak wielki był żal i poruszenie w mieście, niech świadczy fakt, że pod znakiem zapytania stanęły przygotowania do przypadającej w dniu 1.04.1884 r. okrągłej 600-tnej rocznicy nadania praw miejskich dla Braniewa. Ostatecznie obchody jubileuszu zorganizowano w dniu 2.07.1884r. w mieście i w Lesie Miejskim, ale w znacznie okrojonej niż planowano formie.W 1889 r. batalion zmienił nazwę po raz kolejny na Jäger-Bataillon Graf York von Wartenburg (Ostpreusschies) Nr. 1, przyjmując imię byłego dowódcy pułku jegrów i przede wszystkim wybitnego generała z okresu wojen napoleońskich Ludwiga Yorck von Wartenburga, który jak się okazuje miał w swojej wojskowej karierze również epizod braniewski w latach 1773-1780.

Oddział stacjonuje krótko w Ostródzie (1889) i od 1890 r. na stałe w Szczytnie. Bierze też udział w Wielkie Wojnie 1914-1918.