JUŻ WKRÓTCE OTWARCIE WIEŻY BRAMNEJ

Nie ulega wątpliwości, że w porównaniu z opłakanym stanem sprzed kilku lat, końcowy rezultat remontu robi fenomenalne wrażenie a efektu dodaje nocna iluminacja zewnętrzna. Z kolei wewnątrz największe wrażenie robią witraże od strony południowej, czyli ogrodu zoologicznego. Górny większy witraż przedstawia postać św. Andrzeja, gdyż mieści się w dawnej kaplicy tegoż świętego. Na dolnym witrażu widnieje herb Braniewa. Okno na wysokości podłogi kaplicy od strony wschodniej będzie służyć jako widok w kierunku mostu i prawobrzeżnego Braniewa. We wnęce północnej na galerii obiegającej kaplicę zamontowana została wierna kopia zaginionej tablicy herbowej biskupa Szymona Rudnickiego. Na taras widokowy wiodą spiralne, wąskie schody, a na samym końcu stroma drabinka. Nie jest to więc „eskapada” dla każdego, gdyż trzeba pokonać ok. 7 metrów wysokości po metalowych kręconych schodach, a stamtąd kolejne 2 metry na taras widokowy. Jednak warto dla samego widoku przejść te „przeszkody”, bowiem panorama zwłaszcza w stronę północną i wschodnią robi wrażenie. Zagospodarowany został teren wokół wieży, gdyż wytyczono i utwardzono chodniki, wykonano schody na skarpie w kierunku ulicy Botanicznej, postawiono ławki, a nawet miniaturkę wieży. Niebagatelne znaczenie ma również wykluczenie parkowania pojazdów na terenie zabytku.

Warto podkreślać, że Wieża Bramna dawnego zamku biskupiego to najstarszy zachowany obiekt murowany na Warmii. Wieża przez lata niszczała, ale dzięki zaangażowaniu władz miejskich i pasjonatów historii, została uratowana dla przyszłych pokoleń. Obiekt przeznaczony będzie na wieżę widokową oraz Punkt Informacji Turystycznej, dlatego organizacyjnie podlega Miejskiej Bibliotece Publicznej. Remont i adaptacja wieży wykonywana została w ramach projektu "Nowe życie wieży bramnej zamku biskupiego w Braniewie“, na co miasto otrzymało dofinansowanie w ramach RPO Warmia i Mazury 2014-2020, poddziałania 6.1.1 Dziedzictwo kulturowe. Łączna wartość projektu: 3 559 481,86 zł z czego dofinansowanie to 3 025 559,58 zł. Prace remontowe prowadziła braniewska firma Apartament s.c. oraz wyspecjalizowana w remontach zabytkowych obiektów firma Ars Restauro z Torunia.

Wieża Bramna to pozostałość dawnego zamku biskupiego pochodząca z ok. 1280 roku, a więc z okresu założenia Braniewa. Początkowo stanowiła bramę wjazdową do zamku, a po jego rozbudowie w XIV w. stała się przejazdem bramnym między zamkiem głównym a przedzamczem. Nad przejazdem bramnym znajdowała się kaplica biskupia św. Andrzeja z unikalnym sklepieniem gwiaździstym. Przetrwanie tego zabytku zakrawa na „cud”, bowiem nie jeden raz była narażona na zniszczenie. Wieża bramna przetrwała ataki braniewskich mieszczan w 1396 i 1454 r., w których dwukrotnie zamek biskupi został częściowo zniszczony. Przetrwała liczne wojny, w których Braniewo i zamek były oblegane jak podczas wojny: trzynastoletniej 1454-1466, popiej 1478-1479 i pruskiej 1520-1525. Wieża przetrwała okupację szwedzką 1626-1635, czy brandenburską 1655-1663, a nawet atak wojsk napoleońskich w 1807 r., podczas którego zamek odniósł uszkodzenia. Wieża przetrwała również rozbiórkę i przebudowę zamku biskupiego dokonaną przez władze pruskie w latach 1873-1876 r., gdy zamek został zastąpiony budowlami neogotyckimi, a wieża została wkomponowana w budynki szkolne. Nie unicestwiły jej sowieckie bombardowania w 1945 r., choć wieża odniosła znaczne uszkodzenia, w tym zniszczeniu uległo unikatowe sklepienie gwiaździste kaplicy. Ominęła ją wreszcie rozbiórka dawnej Szkoły Zamkowej w 1959 r., gdy wokół w barbarzyński sposób zniszczono wiele zabytków. Ostatni raz wieża odremontowana została w 1960 r., ale później przez blisko 60 lat niszczała, będąc przy tym oficjalnie niedostępna, co nie zapobiegło jej odwiedzaniu i dewastacji. Do 2018 r. na wieży widoczne były pozostałości różnych otworów okiennych i dawnego przejazdu bramnego, wszystkie były jednak zamurowane. Wieża pokryta była bliznami po przylegających niegdyś do niej budynkach. Narażona na działanie warunków atmosferycznych i zawilgocona, prędzej, czy później uległa by całkowitej degradacji.

Jak zatem doszło do tego co mamy dzisiaj, czyli do jej wyremontowania? Trzeba zaznaczyć, że był to wieloletni, spontaniczny, ale jednocześnie zorganizowany proces. Od 2013 r. grono braniewskich sympatyków historii (zorganizowanych i niezorganizowanych) zabiegało o uratowanie tego niezwykle cennego obiektu, będącego nawet w fatalnym stanie, symbolem Braniewa. Były to wszechstronne działania wielu osób i instytucji. Intensywnie działało Towarzystwo Miłośników Braniewa, które organizowało sympozja, wystawy i wykłady. Zaangażowało się wielu ludzi kultury i nauki, amatorów historii i fotografii oraz artystów. Rolę odegrały media społecznościowe, gdyż powstały profile na Facebooku poświęcone historii Braniewa, w tym jeden dedykowany temu zabytkowi. O wieży mówiono w radiu i pokazywano w telewizji, pisano w prasie i Internecie, zapraszano polityków, a nawet goszczono z wystawą w Sejmie RP. Dzięki zrozumieniu władz samorządowych, zaangażowaniu wielu instytucji i ludzi oraz szeroko zakrojonej akcji „propagandowej”, Wieża Bramna stała się „znana”, nie tylko w regionie, ale i w kraju. W latach 2014-2018 intensywnie na rzecz pozyskania środków działały władze miasta, prowadząc akcję propagandową, zlecając projekt i jak się okazało skutecznie zabiegając o środki finansowe. Wreszcie w 2018 r. Braniewo pozyskało ponad 3 miliony złotych z Urzędu Marszałkowskiego w ramach projektu „Nowe życie wieży bramnej zamku biskupiego w Braniewie”.

Wieża absorbowała troje kolejnych burmistrzów. W dniu 23.04.2013 r. odbyło się pierwsze od lat wejście do zabytku, w którym wziął udział śp. Henryk Mroziński. Umownie można przyjąć tą datę jako zapoczątkowanie przez Towarzystwo Miłośników Braniewa a zakończonych dziś sukcesem działań na rzecz uratowania zabytku. Na kadencję burmistrz Moniki Trzcińskiej, która od początku uczyniła uratowanie wieży bramnej jednym z głównych punktów swojego programu, przypadł główny „ciężar” całego przedsięwzięcia, tj. projekty i zgody, pozyskanie ogromnych przecież środków i wyłonienie wykonawców. Również bez niezaprzeczalnej kreatywności odpowiedzialnych za projekt pracowników Urzędu Miasta, powodzenie przedsięwzięcia byłoby wątpliwe. Za rządów obecnego burmistrza Tomasza Sielickiego w latach 2018-2020 r. odbył się remont przeprowadzony zgodnie z powstałym wcześniej projektem i to jemu przypadnie zamknięcie inwestycji. Wieża została osuszona i odrestaurowana, dostarczono media i niezbędne instalacje, powstały nowe metalowe schody na górny taras widokowy, przeprowadzono wiele innych ważnych i niezbędnych prac konserwacyjnych i wzmacniających konstrukcję. W zewnętrznych ścianach wschodniej i zachodniej przywrócono obrys przejazdu bramnego z drewnianymi wrotami, itd.

Oczywiście przesadą byłoby twierdzenie, że przed 2013 r. nikt się wieżą nie interesował. O zamku i wieży pisano już znacznie wcześniej. Pierwszy raz konserwatorzy, na czele z wybitnym historykiem Marianem Biskupem pojawili w 1957 r. Trzy lata później wieżę odrestaurowano, przywracając też sklepienie gwiaździste kaplicy. W 1970 r. Zbigniew Nawrocki opublikował w Roczniku Olsztyńskim obszerny artykuł Zamek w Braniewie, który pozostaje skarbnicą wiedzy o zamku. W 2002 r. kaplicę w wieży bramnej dogłębnie przeanalizował Adam Soćko w artykule Kaplica św. Andrzeja na zamku w Braniewie opublikowanym w Komunikatach Warmińsko-Mazurskich. O zamku pisali Małgorzata Jackiewicz-Garniec i Mirosław Garniec w książce Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach z 2006 r. oraz Janusz Bieszk w pozycji Zamki państwa krzyżackiego w Polsce z 2010 r. Wiele razy o zamku pisał profesor Stanisław Achremczyk i wielu, wielu innych…

Stare powiedzenie mówi, że „sukces ma wielu ojców”, jednak był to przede wszystkim zbiorowy, często anonimowy i głównie intelektualny wysiłek, dlatego podziękowanie należy się wszystkim zaangażowanym w niego osobom prywatnym i instytucjom. Każdy kto poprzez swą działalność, w mniejszy lub większy sposób przyczynił się do uratowania najstarszego murowanego obiektu na Warmii, może odczuwać ogromną satysfakcję. Najważniejsze jest, że ten cenny zabytek był, jest i pozostanie symbolem Braniewa.  

p.s. O planowanym w dniach 19-20 września b.r. uroczystym otwarciu Wieży Bramnej - nie zdradzając obecnie szczegółów – napiszę w kolejnym tekście…

Wojciech Jaroszek