Parlament Europejski: prawodawca i przedstawiciel obywateli w systemie politycznym Unii Europejskiej

Na początek małe ćwiczenie. Zamknij oczy i uruchom nieco wyobraźnię. Wyobraź sobie duży zbiór
27 figur geometrycznych o różnych kształtach i kolorach obrysowany dookoła jednolitą kreską. Zasadami
prawnopolitycznymi regulującymi współzależność w ramach tego zbioru są: poszanowanie
praw człowieka i godności osoby ludzkiej, wolność, demokracja, równość, państwo prawne; a relacje
społeczne w tymże zbiorze opierają się na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości,
solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn. Ten zbiór to „metasystem” polityczny zwany Unią Europejską,
który okala 27 narodowych podsystemów politycznych funkcjonujących współzależnie, lecz
posiadających dużą dozę autonomii w kwestii organizacji wewnętrznej.
Unia Europejska (UE) nie jest zwyczajną organizacją międzynarodową, lecz czymś o wiele bardziej
zaawansowanym: swoistym systemem politycznym (sui generis polity), który funkcjonuje w wielopoziomowej
i transnarodowej przestrzeni państw narodowych1. Strukturalnie rzecz biorąc, UE posiada
wszystkie cechy systemu politycznego, obejmujące stabilny układ instytucji powołanych do podejmowania
decyzji oraz zasady regulujące ich strukturę i powiązania, obywateli realizujących swoje potrzeby
w tym systemie – bezpośrednio lub za pośrednictwem grup nacisku i partii politycznych, decyzje
1 Por. B. Rittberger, Building Europe’s Parliament. Democratic Representation Beyond the Nation State, Oxford: Oxford University
Press 2005; S. Hix, The European Union as polity (I), [w:] K.E. Jorgensen, M.A. Pollack, B. Rosamond (red.), Handbook of European
Union Politics, London et al.: SAGE 2006; M. Jachtenfuchs, The European Union as polity (II), [w:] K.E. Jorgensen, M.A. Pollack,
B. Rosamond, Handbook of European Union Politics, op. cit., s. 159–174.
Fundacja im. Stefana Batorego
2
mające znaczący wpływ na dystrybucję zasobów i alokację wartości, a także sprzężenie zwrotne pomiędzy
rezultatami procesów politycznych oraz oczekiwaniami wobec tego systemu.
Do powyższego katalogu cech warto również dodać sformalizowany traktatowo podział kompetencji
pomiędzy Unię a państwa członkowskie, wyodrębnioną władzę ustawodawczą (Parlament Europejski
i Rada Unii Europejskiej), wykonawczą (Komisja Europejska) i sądowniczą (Trybunał Sprawiedliwości
UE, TSUE), system kontroli parlamentarnej, a także ponadnarodowy system partyjny. Oczywiście architektura
instytucjonalna unijnego systemu politycznego jest o wiele bardziej złożona aniżeli w przypadku
systemów państwowych.
Unia również jest specyficznym systemem politycznym z prawnego punktu widzenia. W odróżnieniu
bowiem od organizacji międzynarodowych stanowi ona odrębny i niezależny od prawa międzynarodowego
oraz prawa krajowego państw członkowskich system prawny, który bezustannie się rozwija
i wpływa na funkcjonowanie systemów prawnych poszczególnych państw unijnych. Prawo unijne
(niegdyś wspólnotowe), czyli tzw. acquis communautaire, wywodzi się z decyzji politycznych podejmowanych
przez przedstawicieli instytucji UE oraz państw członkowskich i ma prymat nad prawem krajowym.
Oznacza to, że krajowe sądy mają obowiązek stosować prawo Unii oraz pomijać te przepisy
prawa krajowego, które stoją w sprzeczności z prawem unijnym (TSUE, 1964). System prawny UE tworzy
zatem integralną część systemu prawnego państw członkowskich.
Unia jest wreszcie systemem politycznym z uwagi na ontologiczną „polityczność” swoich instytucji,
a także postępujący proces polityzacji unijnych procesów decyzyjnych. I tak: najwyższe stanowiska
unijne piastują zazwyczaj politycy krajowi delegowani przez rządy narodowe do tego celu (np. Donald
Tusk jako przewodniczący Rady Europejskiej w latach 2014–2019, Ursula von der Leyen jako obecna
przewodnicząca Komisji Europejskiej czy Roberta Metsola jako obecna przewodnicząca Parlamentu
Europejskiego), a jednym z głównych aktorów decyzyjnych jest Parlament Europejski (Parlament, PE),
w którym zasiadają bezpośrednio wybrani posłowie odgrywający stricte polityczną rolę ustawodawców
na poziomie unijnym.
Poza ontologiczną politycznością instytucji unijnych działalność UE podlega w ostatnich latach dosyć
intensywnemu procesowi polityzacji. W odróżnieniu od „polityczności” jako cechy strukturalnej i konstytutywnej
UE zjawisko polityzacji jest definiowane jako rosnąca rola w procesie decyzyjnym aktorów
reprezentujących różne opcje polityczne (tj. partie) oraz odwołujących się do wzajemnie konkurencyjnych
argumentów, ideologii lub interesów. Wyraz polityzacji UE stanowi coraz większe znaczenie
kontestacji, wyrażania poglądów politycznych i rywalizacji wyborczej w ramach procesów decyzyjnych
na szczeblu europejskim. Widać to zarówno na poziomie międzyrządowym, w którym jasno wybrzmiewają
interesy narodowe, jak i na poziomie ponadnarodowym, w Parlamencie Europejskim, gdzie
w ostatnich latach obserwujemy coraz bardziej jaskrawy podział sceny politycznej na zwolenników
i przeciwników pewnych rozwiązań politycznych, np. w obszarze polityki klimatycznej bądź migracyjnej,
a także samej integracji europejskiej. Polityzacja UE polega też na coraz większym zainteresowaniu
Unią przeciętnego obywatela. Ostatnie kryzysy, w szczególności pandemia COVID-19, kryzys
migracyjny, a także obecny kryzys bezpieczeństwa obudziły europejską sferę publiczną, tym samym
nadając nową dynamikę europejskiej debacie publicznej2.
2 K. Borońska-Hryniewiecka, Parlamenty narodowe w systemie politycznym Unii Europejskiej. Role, ambicje i ograniczenia,
Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2021, s. 33–34.
Fundacja im. Stefana Batorego
3
Rola Parlamentu Europejskiego
Ustaliwszy, że Unia w pełni zasługuje na miano swoistego „systemu politycznego”, powinniśmy jeszcze
wskazać, jakiego rodzaju jest to system. Sam Traktat lizboński w art. 10 ust. 1 określa go jako demokrację
przedstawicielską, w ramach której obywatele są bezpośrednio reprezentowani na poziomie
Unii w Parlamencie Europejskim, państwa członkowskie w Radzie Europejskiej – przez szefów państw
lub rządów, a w Radzie UE – przez swoich ministrów. Ci ostatni odpowiadają zaś demokratycznie przed
parlamentami narodowymi albo przed swoimi obywatelami (art. 10 ust. 2 TUE). Parlament Europejski
jest zatem głównym i bezpośrednim kanałem demokratycznej reprezentacji obywateli w UE. To
właśnie ten aspekt bezpośredniości odróżnia PE ‒ jako instytucję ponadnarodową ‒ od Rady UE ‒ instytucji
międzyrządowej reprezentującej stricte interesy państw członkowskich, a one nie zawsze są
tożsame z interesami obywateli.
Parlament Europejski jest, obok Rady UE, główną instytucją ustawodawczą w Unii. Rola prawodawcza
PE polega na uchwalaniu wespół z Radą UE różnych przepisów prawa unijnego. Warto pamiętać, że
w dzisiejszej zintegrowanej i współzależnej Europie każde zagadnienie, które jest istotne na szczeblu
krajowym, regionalnym i lokalnym, ma również swój wymiar unijny. W tym kontekście znaczenie PE
dobrze obrazuje fakt, iż współdecyduje on o kształcie prawodawstwa w ponad 80 obszarach unijnych
polityk publicznych obejmujących kwestie o fundamentalnym znaczeniu dla przeciętnego obywatela,
takich jak rolnictwo, rybołówstwo, polityka klimatyczna, energetyczna, ochrona pracowników
i konsumentów, a także polityka migracyjna i azylowa. W kontekście obrony i reprezentacji interesów
obywateli UE Parlament posiada uprawnienia prawodawcze odnośnie do zasad dotyczących walki
z dyskryminacją ze względu na narodowość, płeć, pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd,
wiek czy orientację seksualną, a także przepisów mających na celu ułatwienie korzystania z prawa do
swobodnego przemieszczania się i pracy na terytorium UE.
Większość unijnych przepisów prawnych przyjmowana jest w drodze tzw. zwykłej procedury ustawodawczej,
w której PE i Rada UE mają identyczne prawo głosu. Procedura taka ma trzy podstawowe
etapy. Pierwszy składa się z inicjowania procesu prawotwórczego poprzez inicjatywę ustawodawczą
Komisji Europejskiej, a następnie przedłożenia jej głównym ustawodawcom. Etap ten poprzedza aktywność
wielu grup interesu, partnerów społecznych i przedstawicieli państw, którzy wnoszą wkład
w projekty Komisji i wpływają na ich kształt na długo przed ich oficjalnym ogłoszeniem. Kiedy Komisja
przedłoży wniosek ustawodawczy Parlamentowi i Radzie, rozpoczyna się drugi etap. Obie instytucje
muszą zatwierdzić tekst, zanim stanie się on aktem prawnym UE. Podczas kolejnych czytań projektu
Parlament dokonuje przeglądu tekstu, przy czym może go zatwierdzić, odrzucić lub zaproponować
do niego poprawki. Te ostatnie mogą być proponowane przez poszczególne komisje parlamentarne,
grupy polityczne lub określoną liczbę posłów (tzw. niski próg). Na tym etapie dochodzi do ucierania się
politycznych kompromisów w celu uzyskania potrzebnej większości. PE stanowi wtedy również główny
obiekt oddziaływania grup interesu oraz lobbystów, którzy szukają możliwości wpłynięcia na kształt
przepisów w trakcie ich procedowania3.
Warto nadmienić, że parlamenty narodowe państw członkowskich UE otrzymują wszystkie wnioski
ustawodawcze Komisji w tym samym czasie co Parlament Europejski i Rada w celu ich analizy pod
względem spełnienia zasady pomocniczości. Zgodnie z nią w dziedzinach, w których UE dzieli kompetencje
z państwami członkowskimi (jest to szeroki katalog polityk publicznych, a niektóre z nich
zostały wymienione powyżej), parlamenty krajowe mają uprawnienia do określenia, czy proponowane
3 K. Borońska-Hryniewiecka, The Black box of EU legislation. The Motivation (or Lack of It) behind Transparency in EU Policymaking,
„PISM Policy Paper” 2015, nr 4 (106).
Fundacja im. Stefana Batorego
4
działania stoją w zgodzie z zasadą pomocniczości i czy przypadkiem nie byłyby skuteczniejsze na poziomie
krajowym lub regionalnym4.
Następnym etapem unijnego procesu ustawodawczego jest głosowanie nad projektem legislacyjnym
w obu instytucjach ustawodawczych, tzn. w PE oraz Radzie UE. Głosowanie w komisjach i na posiedzeniach
plenarnych PE odbywa się zwykłą większością oddanych głosów. Jeśli po pierwszym czytaniu
PE zatwierdzi projekt, Rada UE może podjąć decyzję o poparciu stanowiska Parlamentu, w którym to
przypadku akt ustawodawczy zostaje przyjęty, lub może zmienić stanowisko Parlamentu i zwrócić mu
wniosek do drugiego czytania. Jeżeli w drugim czytaniu nie zostanie osiągnięte porozumienie, wniosek
jest kierowany do „komitetu pojednawczego” składającego się z takiej samej liczby przedstawicieli
PE oraz Rady. W posiedzeniach komitetu uczestniczą też przedstawiciele Komisji, którzy mogą wyrazić
swoją opinię. Gdy komitet osiągnie porozumienie, tekst przechodzi do Parlamentu i Rady do trzeciego
czytania, aby można go było przyjąć jako akt prawny. W wyjątkowych przypadkach zdarza się, że
„komitetowi pojednawczemu” nie udaje się osiągnąć porozumienia, a wtedy akt prawny nie zostaje
przyjęty. Jak jednak pokazują badania, obecnie znacząca większość nowych przepisów unijnych jest
przyjmowana już w pierwszym czytaniu, a kompromisy polityczne pomiędzy PE a Radą UE są przeważnie
osiągane podczas tzw. trylogów, czyli spotkań trójstronnych między przedstawicielami PE, Rady
i Komisji5.
Parlament Europejski nie jest zatem instytucją fasadową. Oprócz odgrywania roli prawodawczej pełni
on także funkcję nadzorczą nad pozostałymi instytucjami europejskimi, w tym nad unijną władzą
wykonawczą, czyli Komisją Europejską, którą może kolektywnie odwołać. Natomiast w procesie powoływania
Komisji to właśnie Parlament przesłuchuje, opiniuje i zatwierdza ostateczny skład kolegium
komisarzy wraz z jego przewodniczącym. I na koniec Parlament pełni także funkcję budżetową, ustanawiając
wraz z Radą budżet UE oraz zatwierdzając tzw. wieloletnie ramy finansowe, które obejmują
fundusze strukturalne, a także programy związane z klimatem, transformacją cyfrową, ochroną
zdrowia, infrastrukturą, badaniami naukowymi czy zarządzaniem granicami. Parlament odgrywa także
rolę w monitorowaniu negocjacji i wdrażaniu umów międzynarodowych. Zanim bowiem Rada UE
będzie mogła zawrzeć daną umowę, wymagana jest jego zgoda.
Parlament jako reprezentant obywateli w kwestii reform UE
Pomiędzy majem 2021 a majem 2022 roku w Unii Europejskiej odbyły się bezprecedensowe konsultacje
obywatelskie zwane „Konferencją w sprawie przyszłości Europy”. Głównym gospodarzem tego
wydarzenia był Parlament Europejski, który wespół z Komisją i Radą UE koordynował ten trwający
rok eksperyment transnarodowej demokracji deliberacyjnej. Jego trzon stanowiły cztery europejskie
panele obywatelskie składające się z 200 losowo wybranych obywateli, z których każdy reprezentował
różnorodność społeczną i geograficzną UE. Celem tych paneli było opracowanie zaleceń dotyczących
reform UE w dziewięciu obszarach tematycznych:
• Panel 1: „Silniejsza gospodarka, sprawiedliwość społeczna i miejsca pracy”, „Edukacja, kultura,
młodzież i sport”, „Transformacja cyfrowa”;
• Panel 2: „Demokracja europejska”, „Wartości i prawa, praworządność, bezpieczeństwo”;
4 Por. K. Borońska-Hryniewiecka, Parlament narodowe…, op. cit,, s. 132–158.
5 G.J. Brandsma, J. Greenwood, A. Ripoll Servent i C. Roederer-Rynning, Inside the black box of trilogues: introduction to the special
issue, „Journal of European Public Policy” 2021, nr 28 (1), s. 1–9, https://doi.org/10.1080/13501763.2020.1859600; Parlament
Europejski, (2019) Activity Report: Development and Trends of the Ordinary Legislative Procedure (1 July 2014–1 July 2019), https://
www.europarl.europa.eu/cmsdata/198024/activity-report-2014-2019_en.pdf [dostępy tu i dalej 15.05.2024].
Fundacja im. Stefana Batorego
5
• Panel 3: „Zmiana klimatu i środowisko”, „Zdrowie”;
• Panel 4: „UE w świecie”, „Migracja”.
W ciągu roku każdy panel spotkał się na trzech sesjach deliberacyjnych trwających przez weekend.
Pierwsza sesja odbyła się w siedzibie Parlamentu Europejskiego w Strasburgu, druga online, a trzecia
w instytucjach szkolnictwa wyższego w czterech europejskich miastach: Dublinie, Florencji, Maastricht
i Warszawie.
Podczas paneli obywatele dzielili się doświadczeniami i przedstawiali swoje rekomendacje. Pod koniec
trzeciej serii sesji propozycje opracowane przez uczestników panelu zostały poddane pod głosowanie
wszystkich jego członków, a te, które osiągnęły próg 70%, zostały przyjęte. Zalecenia przyjęte przez
panele obywatelskie były następnie systematycznie prezentowane i omawiane podczas siedmiu tzw.
sesji plenarnych konferencji, a także na spotkaniach dziewięciu tematycznych grup roboczych.
Podczas gdy pandemia COVID-19 zmusiła organizatorów do przesunięcia początku konferencji o rok,
końcowa część procesu została przyćmiona przez katastrofalną rosyjską inwazję na Ukrainę 24 lutego
2022 roku. Pomimo tych okoliczności 9 maja 2022 roku, po roku ponadnarodowych i międzyinstytucjonalnych
konsultacji, konferencja zakończyła swoją pracę, przedstawiając sprawozdanie końcowe
skierowane do trzech instytucji UE, w którym było m.in. 49 propozycji reform UE składających się z ponad
326 konkretnych działań6. Warto zauważyć, że niektóre środki zaproponowane przez obywateli
wymagałyby zmian traktatowych, jednak zdecydowana większość (około 90%) może zostać wdrożona
w obecnych ramach traktatowych. Podczas gdy trzy instytucje UE wspólnie zobowiązały się do podjęcia
w ramach swoich kompetencji działań następczych w związku z zaleceniami obywateli, każda z nich
zaprezentowała inne podejście do tej kwestii.
Parlament wyraził stanowisko maksymalistyczne i wezwał Radę do otwarcia konwentu prowadzącego
do rewizji traktatów7. Komisja przedstawiła bardziej powściągliwe, ale merytoryczne podejście, publikując
listę działań, które zobowiązała się podjąć w związku z wnioskami wchodzącymi w zakres jej
kompetencji w kadencji 2019–2024, z wieloma wnioskami już zgodnymi z jej programem8. Natomiast
Rada UE zajęła najbardziej sceptyczne stanowisko, odzwierciedlające długotrwały opór większości
państw członkowskich wobec reformy traktatów.
Widząc niechęć po stronie przedstawicieli państw członkowskich, PE podjął zdecydowane działania.
Komisja Spraw Konstytucyjnych PE (AFCO) poświęciła kolejny rok (2022–2023) na przygotowanie
konkretnych propozycji reformy instytucjonalnej UE. Jesienią 2023 roku, 22 listopada, zatwierdzono
liczące ponad 200 stron sprawozdanie AFCO przedstawiające zestaw poprawek do obowiązujących
traktatów, co nastąpiło niewielką większością oddanych głosów na posiedzeniu plenarnym PE9, i przekazano
je Radzie, która następnie skierowała je do Rady Europejskiej w grudniu 2023 roku. W rezolucji
parlamentarnej towarzyszącej sprawozdaniu PE podkreślono, że zmiana traktatu nie jest celem
6 „Konferencja w sprawie przyszłości Europy”, Sprawozdanie z wyników końcowych, 2022, https://wayback.archive-it.
org/12090/20230217035557/https://futureu.europa.eu/pl/pages/reporting?locale=pl.
7 Parlament Europejski, Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 4 maja 2022 r. w sprawie działań następczych w związku
z konkluzjami Konferencji w sprawie przyszłości Europy, 2022, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2022-0141_
PL.html.
8 Komisja Europejska, Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the EESC and CoR, Conference
on the future of Europe: Putting Vision Into Concrete Action, COM/2022/404 final, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/
TXT/?uri=COM%3A2022%3A404%3AFIN&qid=1655752361844.
9 Parlament Europejski, Proposals of the European Parliament for the amendment of the Treaties, 2023, https://www.europarl.
europa.eu/doceo/document/TA-9-2023-0427_EN.html.
Fundacja im. Stefana Batorego
6
samym w sobie, ale próbą poprawy zdolności UE do działania oraz wzmocnienia jej demokratycznej
legitymacji i odpowiedzialności w obliczu potencjalnego rozszerzenia.
Propozycje PE, oparte na rekomendacjach obywatelskich wypracowanych na wspomnianej wcześniej
„Konferencji w sprawie przyszłości Europy”, obejmują m.in.:
• zwiększenie zdolności Unii do działania poprzez znaczne zwiększenie liczby obszarów w polityce
zagranicznej, kwestie dotyczące rozszerzenia UE;
• przyznanie PE prawa inicjatywy ustawodawczej, w szczególności prawa do wprowadzania, zmiany
lub uchylania przepisów prawa Unii (obecnie PE jako jedyny parlament na świecie nie posiada
prawa bezpośredniej inicjatywy ustawodawczej);
• zwiększenie przejrzystości pracy Rady UE poprzez zobowiązanie jej do publikowania tych z jej
stanowisk, które stanowią część zwykłego procesu legislacyjnego, oraz do organizowania publicznej
debaty nad stanowiskami Rady;
• stworzenie podstawy prawnej upoważniającej współprawodawców do zwiększenia przejrzystości
i integralności ich procesu decyzyjnego;
• wzmocnienie roli partnerów społecznych w przygotowywaniu wszelkich inicjatyw w obszarach
polityki społecznej, polityki zatrudnienia i polityki gospodarczej;
• wzmocnienie instrumentów uczestnictwa obywatelskiego w procesie decyzyjnym Unii w ramach
demokracji przedstawicielskiej;
• ustanowienie wyłącznych kompetencji Unii w zakresie środowiska i różnorodności biologicznej,
a także w dziedzinie negocjacji w sprawie zmiany klimatu;
• ustanowienie kompetencji dzielonych w kwestiach zdrowia publicznego oraz ochrony i poprawy
zdrowia ludzkiego, w szczególności w odniesieniu do transgranicznych zagrożeń dla zdrowia,
ochrony ludności, przemysłu i edukacji;
• wzmocnienie oceny zgodności z zasadą pomocniczości przeprowadzanej przez Trybunał Sprawiedliwości
UE;
• wprowadzenie mechanizmu „zielonej kartki” pozwalającej na składanie przez parlamenty krajowe
wniosków ustawodawczych do Komisji Europejskiej, aby prawo Unii w większym stopniu
odpowiadało potrzebom lokalnym;
• wzmocnienie procedury przewidzianej w art. 7 TUE w odniesieniu do ochrony praworządności
poprzez zniesienie jednomyślności;
• ustanowienie unii obronnej obejmującej jednostki wojskowe i stałą zdolność do szybkiego ich
rozmieszczenia pod dowództwem operacyjnym Unii;
• wypracowywanie wspólnych celów i norm edukacji propagującej wartości demokratyczne i praworządność,
a także umiejętności cyfrowe i wiedzę ekonomiczną;
• utworzenie zintegrowanej europejskiej unii energetycznej;
• wzmocnienie wspólnej polityki imigracyjnej Unii poprzez skuteczne monitorowanie, zabezpieczenie
i efektywną kontrolę zewnętrznych granic Unii z uwzględnieniem sprawiedliwego traktowania
obywateli państw trzecich.
Przedłożenie powyższych propozycji Radzie UE, czyli reprezentantom państw członkowskich, należy
postrzegać jako działanie zgodne z literą unijnego prawa (Parlament Europejski posiada pełne prawo
do inicjowania rewizji traktatów), a także jako konsekwentną realizację procesu konsultacji obywatelskich
w ramach „Konferencji w sprawie przyszłości Europy”. O ile nie istnieje w chwili obecnej konsensus
odnośnie do woli podjęcia międzyrządowej dyskusji na temat zmian traktatowych, o tyle trzeba
przyznać, że to, co wykonał PE, jest z pewnością bardzo poważną pracą koncepcyjną i punktem wyjścia
do dyskusji. Czy ona jednak nastąpi, będzie zależało od składu nowego już Parlamentu oraz pozostałych instytucji unijnych po czerwcowych wyborach.
Dlaczego warto iść do wyborów?
Jeśli powyższe argumenty nie przekonują Cię, Czytelniku i Czytelniczko, aby pójść na wybory, proponuję spojrzeć na trendy społeczne. Według ostatnich badań opinii publicznej ponad 70% Europejczyków deklaruje, że pójdzie głosować w nadchodzących wyborach do PE w celu wyłonienia swoich przedstawicieli, którzy będą współkształtować unijne prawodawstwo10. Czy chcesz, aby inni zagłosowali za Ciebie?
Zważywszy na to, że około dwie trzecie krajowego prawa bierze swój początek na poziomie unijnym albo jest współkształtowane w związku z naszym członkostwem w Unii, można z pewnością stwierdzić, że od tego, jak będzie wyglądał skład nowego PE, zależeć będzie kierunek wielu polityk publicznych mających wpływ na nasze, polskie, życie. Europejczycy w coraz większym stopniu zdają sobie z tego sprawę, co pokazała najwyższa od 1999 roku frekwencja w wyborach do PE w 2019 roku, która wyniosła ponad 51%. Pokażmy, że tym razem będzie jeszcze lepiej.
Karolina Borońska-Hryniewiecka – dr hab., profesorka Uniwersytetu Wrocławskiego, ekspertka Team Europe Direct Polska, a także wykładowczyni wizytująca na Uniwersytecie Panthéon-Sorbonne w Paryżu. W przeszłości m.in. kierowniczka programu Unia Europejska w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych, wykładowczyni na Uniwersytecie Masaryka w Brnie, a także stypendystka Jean Monnet Fellowship w Europejskim Instytucie Uniwersyteckim we Florencji. W 2023 roku była członkinią CEPS-SWP High Level Group on Bolstering EU Democracy, która opublikowała raport na ten sam temat11. Autorka kilkudziesięciu publikacji międzynarodowych o tematyce europejskiej.