Polska Niemcy - trudne sprawy

Pokłosiem konferencji jest publikacja autorstwa naukowców biorących w niej udział na podstawie ich referatów w języku niemieckim i polskim. Projekt jest współfinansowany ze środków MSZ w ramach programu Dyplomacja Publiczna 2021 komponent III „Dialog polsko-żydowski – wspólne dziedzictwo i przyszłość” zatytułowany „Wydanie monografii pokonferencyjnej o współczesnych sposobach upamiętniania prawdy o niemieckim ludobójstwie na terenie okupowanej Polski” jest już na finiszu. Autorzy napisali swoje artykuły. Zostały one przetłumaczone na język niemiecki i niebawem trafią do drukarni. Przed nami jeszcze promocja publikacji w Berlinie oraz spotkanie autorów publikacji w celu podzielenia się doświadczeniami, wymienienia poglądów czy dyskusji.

Tymczasem przybliżamy treści, jakie znajdą się w książce pod roboczym tytułem, który w języku polskim brzmi: "Wina bez zadośćuczynienia? Posthistoria zbrodni niemieckich w Polsce w czasie II wojny światowej."

Słowo wstępne i redakcja publikacji leży w gestii prof. Stephana Lehnstaedta z Touro College Berlin (partner Projektu).

Dr Marta Ansilewska-Lehnstaedt w swoim artykule przeanalizuje przestępstwa, jakich niemieccy okupanci dopuścili się na obywatelach polskich podczas II Wojny Światowej. Punktem wyjścia jest wystawa w Gedenkstätte Stille Helden w Berlinie na temat żydowskiego ruchu oporu i pomocy dla Żydów w okupowanej przez nazistów Europie, której to wystawy jest współautorką.

- Jest to wspaniały pomysł, aby poszerzyć wiedzę i kultywować pamięć o niemieckich zbrodniach w okupowanej Polsce, szczególnie wśród niemieckiej młodzieży, ponieważ dla młodego pokolenia Niemców II Wojna Światowa jest już tylko odległą historią, która u większości nie wzbudza szczególnych emocji – ocenia autorka.  

Rozdział dr Pawła Ukielskiego zatytułowany „Muzeum Powstania Warszawskiego – nowoczesna placówka pamięci” jest poświęcony roli Muzeum Powstania Warszawskiego jako instytucji, która zapoczątkowała w Polsce przemiany w sferze upamiętniania i pamięci. Jego otwarcie nie tylko rozpoczęło boom na tworzenie nowych muzeów w Polsce, ale także zainicjowało poważną debatę na temat polskiej pamięci zbiorowej i polityki historycznej oraz wpisywało się w ogólnoświatowy trend zmian, dyskusji i sporów w tym zakresie. W tekście tym omówiony został sposób prezentacji historii w muzeum, jego odbiorcy oraz rola we współczesnym polskim dyskursie o przeszłości. Duża część rozdziału poświęcona została także miejscu muzeum w kontekście relacji polsko-niemieckich działań placówki na tym polu oraz percepcji niemieckich gości.

- Stosunki polsko-niemieckie wciąż mocno naznaczone są historią, która nieustannie budzi wiele emocji. Od zakończenia II Wojny Światowej uczyniono wiele na drodze do pojednania, a Polska i Niemcy po zwycięstwie Zachodu w zimnej wojnie razem współtworzą Unię Europejską i są sojusznikami w ramach NATO. Jednocześnie jednak niemieckie zbrodnie na obywatelach Rzeczpospolitej, kwestia reparacji powojennych, zagadnienia związane z wysiedleniami czy postawami Polaków podczas wojny są wciąż gorącymi tematami w debacie publicznej. Zbiór tekstów napisanych przez znawców tematyki polsko-niemieckiej oraz związanej z II wojną światową pozwala lepiej zrozumieć niektóre z aspektów trudnej historii – wyjaśnia Paweł Ukielski.

Prof. dr hab. Igor Kąkolewski z CBH PAN Berlin napisał rozdział zatytułowany „Die Rolle des Schulbuchdialogs in den Versöhnungsprozessen nach dem Zweiten Weltkrieg bis zum Anfang des 21. Jahrhunderts: Frankreich-Deutschland-Polen”. Polski tytuł to „Rola dialogu podręcznikowego w procesach pojednania w okresie od końca II wojny światowej do początku XXI wieku”.

Jak wyjaśnia - dialog podręcznikowy Francji i Polski z Niemcami stanowił istotny element w procesie pojednania krajów i społeczeństw starających się przezwyciężyć traumy wynikłe z II Wojny Światowej. Zwieńczenie tego procesu stanowią projekty pierwszych w Unii Europejskiej transnarodowych serii podręczników szkolnych do nauczania historii: francusko- niemieckiego „Historire / Geschichte" (t. 1-3, wyd. 2006-2011) oraz „Europa. Nasza historia. / Europa – Unsere Geschichte" (t. 1-4, wyd. 2016-2020). Obie serie podręcznikowe są nie tylko efektem procesów pojednania, lecz również ich treści odzwierciedlają historię wzajemnych oddziaływań między trzema krajami tzw. Trójkąta Weimarskiego.

Zdaniem Igora Kąkolewskiego pomysł na wydanie monografii „jest doskonały”, gdyż „uzmysławia wagę wieloperspektywicznego spojrzenia na trudne rozdziały i aspekty historii stosunków polsko-niemieckich spowodowanych kataklizmem II Wojny Światowej”.

Z kolei prof. dr Stanisław Żerko z Instytutu Zachodniego w Poznaniu poruszy w swoim rozdziale problem reparacji i odszkodowań w stosunkach polsko-niemieckich.

 - Kwestia  reparacji i odszkodowań od Niemiec dla Polski za straty i cierpienia okresu 1939-1945 jest jednym z najmniej znanych problemów w stosunkach między naszymi dwoma narodami. Ujawnione w artykule okoliczności i szczegóły rzucają nowe światło na powojenną historię tej kwestii. Ilustrują, jak bardzo Polska została pod tym względem pokrzywdzona, ale też, jak konsekwentna i bezwzględna była w tej kwestii polityka kolejnych rządów RFN - od Adenauera do Merkel. Polityka, wykorzystująca wszystkie słabości strony polskiej – opowiada Stanisław Żerko i dodaje:

"Pustym miejscem w niemieckiej pamięci" nazwano fakt, że o zbrodniach niemieckich na Polakach w latach 1939-1945 wie się w Republice Federalnej tak mało.

- Mam nadzieję, że nasz zbiór artykułów w jakimś stopniu przyczyni się do żmudnych wysiłków na rzecz wypełniania tej luki - podsumowuje. 

Aneta Markowska