Prospekt Braniewa z 1635 roku

Blisko 300 lat temu powstało dzieło, dzięki któremu czerpiemy bogatą wiedzę na temat wyglądu ówczesnego Braniewa. Praca w formie rysunku i miedziorytu powstała na wniosek okupujących miasto Szwedów, ale później została odkupiona przez braniewskie władze miejskie. Przez lata znajdowała się w Braniewie zapomniana, a została spopularyzowana w II połowie XIX w. Dziś występuje w wielu powielanych wersjach i jest dość znana, ale przede wszystkim jest bezcenną skarbnicą wiedzy na temat XVII-wiecznego Braniewa.

Najstarszy znany widok Braniewa pochodzi z I połowy XVII w. i jest to perspektywa Starego Miasta Braniewa powstała w 1635 r. na zlecenie szwedzkich władz okupacyjnych. Mowa o rycinie sporządzonej w 1635 r. na polecenie szwedzkiego dowódcy garnizonu pułkownika Andreasa Koßkull. Szwedzki dowódca potrzebował jej do zobrazowania okazałości fortyfikacji Braniewa wykonanych w latach 1633-1634, aby delegacja szwedzka mogła pokazać je stronie polskiej podczas rozmów mających zmusić Szwedów do opuszczenia miasta zajmowanego mimo zawartego w 1629 r. rozejmu. Ten niezwykle żywy i realistyczny obraz Braniewa zawdzięczamy dwóm zdolnym artystom, o których niestety niewiele wiadomo. Rysunek wykonał Paweł Stertzel będący wówczas pisarzem miejskim Rady Starego Miasta Braniewa, zaś na podstawie tego rysunku matrycę miedziorytu wykonał Konrad Götke. Wiadomo tylko, że Stertzel był w służbie okupacyjnych wojsk szwedzkich zajmujących Braniewo od 1626 r., natomiast uważa się, że Götke pochodził ze Szwecji i wiele wskazuje, że w latach 1642-1652 przebywał w Wilnie działając w drukarni Akademii Wileńskiej. W trakcie negocjacji pokojowych w Sztumskiej Wsi Stertzel przeprowadził dokładne pomiary i badania, a następnie wykonał rysunek. Z kolei Götke wykonał matrycę. Miedzioryt składał się z dwóch elementów, które po złączeniu tworzyły matrycę o wymiarach 61 x 30 cm. Pierwsze odciski w dniu 5.08.1635 r. Stertzel osobiście dedykował członkom Rady Miasta. Inne trafiły do członków szwedzkiej delegacji, która w dniu 12.09.1635 r. w Sztumskiej Wsi zawarła rozejm z Polską. Po podpisaniu rozejmu Stertzel przekazał Radzie Miasta miedzioryt w ramie z drewnianą prasą, aby mogła wykonywać odbitki wedle uznania. Rada wypłaciła autorowi 100 florenów i okazjonalnie korzystała z prawa druku. Powszechnie nazywany jest „planem Stertzla”. Rysunek ukazywał perspektywę Braniewa ze szczególnym uwzględnieniem „nowych” ziemnych fortyfikacji miasta wykonanych przez Szwedów, ale co należy dodać głównie ciężką pracą i na koszt mieszkańców. Dla współczesnych prospekt jest skarbnicą wiedzy na temat dawnego wyglądu Braniewa, ale ma też wielkie znaczenie dla historii kultury i architektury Prus i Braniewa.

Wszystkie zabytkowe budynki zostały zniszczone w 1945 r. w wyniku radzieckich nalotów. Dlatego tak gęsto zabudowany na planie obszar miasta, dziś w większości jest ciągle terenem zielonym. Przetrwały: Wieża Bramna (ruszył jej remont i przebudowa), Wieża Klesza, Młyna Kieratowego i na szczęście odbudowany kościół św. Katarzyny oraz znaczny odcinek murów miejskich (tu jest jeszcze sporo do zrobienia na odcinku ZOO i park Fosa). Są to średniowieczne pozostałości dawnej świetności Braniewa, które możemy podziwiać wciąż dzisiaj, pamiętając o tych już nie istniejących, które poznaliśmy dzięki niezwykłemu dziełu Stertzla i Götkego z 1635 r. Prospekt ten jest bezcennym skarbem dla historii architektury Braniewa i Prus. Jego wartość jest więc nieoceniona, różne przedruki słusznie osiągają wysokie ceny, a podziwiać go możemy m.in. w archiwum miejskim w Münster i Muzeum Ziemi Braniewskiej.