STARA PASŁĘKA i NOWA PASŁĘKA – DZIEJE MIEJSCOWOŚCI

Mieszkańcy obu wsi stosowali też różne metody połowu ryb w Zalewie Wiślanym, a granice łowisk czy metody połowu często były przyczyną konfliktów, sięgających wysokich szczebli władzy, gdyż interweniowali Wielcy Mistrzowie Zakonu Krzyżackiego, czy biskupi warmińscy.

Ujście Pasłęki było wykorzystywane przez pruskich Warmów na długo przed pojawieniem się Krzyżaków. Gdy w 1240 r. do ujścia dotarli rycerze zakonni na pewno zastali jakąś osadę i przystań, dlatego miejsce uznali za wyjątkowo dogodne dla założenia strażnicy i późniejszego osadnictwa. Kształt ujścia rzeki w XIII w. był zupełnie inny niż obecnie, bowiem była to delta z kilkoma odnogami wpływającymi do Zalewu. Sama nazwa Passarge wywodzi się zapewne od zastanej tu osady i dała nazwę dla całej rzeki, dziś nazywanej Pasłęką. Miejsce było na tyle atrakcyjne, że wkrótce przyciągnęło osadników z Niemiec. Po trzech powstaniach pruskich, tj. ok. 1277 r. Braniewianie ponownie przybyli, aby zbudować miasto w nowym miejscu. Uznano za celowe zbudowanie śródlądowego portu, a to wymagało uregulowania biegu rzeki i jej ujścia. Istniejący stan nie zapewniał drogi wodnej, choć prawdopodobnie już Prusowie wykopali przekop, nazywany Drusen ułatwiający pływanie na Zalew. Powstała w XIII w. Pfahlbude (Buda na Palach, ale raczej Buda Palowa) wskazuje, że regulacja rzeki była jednym z pierwszych zadań nowych osadników. Wykonali oni ogromną robotę, gdyż odcięli wszystkie boczne odnogi rzeki a główny nurt skierowali właśnie przy Pfahlbude. Jeśli dodać wykopaną w Braniewie fosę, która stała się korytem rzeki i jaz spiętrzający, istniejący do dziś jako tzw. zapora elektrowni, rzeka uzyskała dość silny prąd przy ujściu. Do tego woda niosła znaczne ilości piasku, co wymagało stałego pogłębiania koryta.

Stara Pasłęka (Alt Passarge). Jak wspomniano wcześniej na prawym brzegu istniała wieś rybacka, zapewne początkowo nazywana Passarge, ale właściwe uprawomocnienie jej istnienia należało do władz zakonnych. Stąd pewne jest, że pierwsza powstała, jak wskazuje nazwa Stara Pasłęka, którą pierwszy raz wzmiankowano w 1342 r., gdy komtur bałgijski Winrich von Kniprode (1310-1382) nadał przywilej dla karczmy. W 1414 r. wieś została zniszczona przez Litwinów podczas tzw. wojny głodowej, jednak pierwsze informacje o niej pochodzą z 1476 r. W tym okresie zamieszkiwało tu 20 rybaków z rodzinami. Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego w 1525 r. wieś była własnością książąt pruskich, a od 1701 r. królów Prus. W lipcu 1753 r. pożar strawił prawie całą wieś, dlatego musiała być odbudowana właściwie od początku. Mieszkańcy początkowo należeli do kościoła parafialnego w Gronowie, nazywanego w XVI w. parafią Grunau- Alt Passarge, którą pierwszy raz wzmiankowano w 1336 r., ale od 1476 r. mieli też własną kaplicę, gdzie odprawiano nabożeństwa. We wsi stał kościół ewangelicki zbudowany jeszcze w 1540 r., ale dwukrotnie spłonął w 1752 i 1774 r. Nowy kościół wybudowano w 1780 r. Był to kościół w stylu barokowym zbudowany z kamieni polnych i cegły. Kościół przynależał do parafii w Gronowie, a od 1909 r. do parafii w Braniewie. Tuż za kościołem w 1846 r. powstała szkoła z mieszkaniem dla nauczyciela. Okazuje się, że jeszcze przed wojną grupa mieszkańców St. Pasłęki osiedliła się miejscowości Büsum w Szlezwiku-Holsztynie, gdzie zajęli się połowem krabów. W 1945 r. po ucieczce mieszkańców Prus Wschodnich przed Armią Czerwoną, ocaleni mieszkańcy St. Pasłęki dołączyli do swych krajanów w Büsum. Od 1721 r. St. Pasłęka posiadała księgi kościelne, jednak brakuje ich aż do 1845 r., gdyż zapewne zostały zniszczone podczas pożarów. Stąd księgi kościelne ocalały od 1846 r. Liczebność mieszkańców St. Pasłęki w 1820 r. wynosiła 426 osób, w 1910 r. 373 osób, a w 1939 r. 247 mieszkańców. W 1874 r. do wiejskiej wspólnoty dołączono Rusy (Rossen), a w 1884 r. włączono Wachtbude. Z kolei w 1928 r. dołączono Schettnienen (Szczukino). W 1945 r. wieś została prawie całkowicie zniszczona, nie przetrwały prawie żadne budynki, w tym kościół. W czasie II wojny światowej poległo, zginęło lub zaginęło co najmniej 40 mieszkańców St. Pasłęki.

Nowa Pasłęka (Neu Passarge) była jedyną wioską rybacką należącą do biskupów warmińskich, dlatego była też nazywana Schifferdorf (Wieś Szyprów). Pierwotnie teren był lesisty i bagnisty. Nie wiadomo, kiedy dokładnie powstała Nowa Pasłęka, choć rybacy osiedlali się przy ujściu Pasłęki przed powstaniem wsi. Można przyjąć, że zezwolenie biskupa na założenie wsi nastąpiło w XV w. Miejsce było szczególne bowiem Warmia miała niewielki terenowo dostęp do żeglugi i połowów. Pierwszymi mieszkańcami byli przesiedleni rybacy ze Starej Pasłęki i inni imigranci. Wcześniej bowiem pod koniec XIII wieku powstała też karczma Pfahlbude, w miejscu, w którym dziś jest wyspa pomiędzy naturalnym korytem i sztucznym kanałem. Wioska została zniszczona podczas wojny pruskiej w 1520 r., jednak szybko się odrodziła. Niektóre nazwiska niemieckich mieszkańców przetrwały od 1558 r. do 1945 r. W 1586 r. mieszkało tu 36 rybaków, a w 1656 r. 30 rybaków z rodzinami. Początkowo wieś rybacka nie posiadała konkretnego porządku wiejskiego (roli, wilkierza). Zmiana nastąpiła w dniu 16.05.1609 r., gdy biskup warmiński Szymon Rudnicki wydał wilkierz dla wsi Nowa Pasłęka, który regulował życie we wsi do 1772 r. Przed wojną występowało w N. Pasłęce aż 36 rodzin o wielosetletniej tradycji. Każdy mieszkaniec miał dom z ogrodem i przydzielone 4 akry łąki. Ponad 100 lat pokoju od wojny 1525 do 1626 r. przyniosły Nowej Pasłęce postęp i dobrobyt. Wszystko zmieniło się w dniu 10.07.1626 r., gdy u ujścia Pasłęki stanęła flota szwedzka pod dowództwem samego króla Gustawa II Adolfa. Przypłynęło kilkadziesiąt okrętów, z których zeszło na ląd ponad 4 tys. żołnierzy i ruszyło na Braniewo paląc po drodze wszelkie zabudowania. Król zajął kwaterę w karczmie w Nowej Pasłęce, a następnego dnia wkroczył do podbitego Braniewa. Dla mieszkańców upamiętnieniem trwającej 9 lat okupacji był powstały później kościół św. Krzyża, a przez lata krążyła legenda, że w starym bagnistym ramieniu rzeki przy Starej Pasłęce były zatopione szwedzkie statki. W Nowej Pasłęce oprócz rybaków mieszkali marynarze, budowano też łodzie i statki, ale niewiele wiadomo o tym fragmencie dziejów wsi.

Wojciech Jaroszek 

To fragment obszernego artykułu poświęconego obu wsiom u ujścia Pasłęki. Całość dostępna na stronie HISTORIA BRANIEWA - NIEZNANE WYDARZENIA pod linkiem http://www.historiabraniewa.hekko.pl/index.php/inne/141-stara-pasleka-i-nowa-pasleka-dzieje-miejscowosci